Đặc biệt mảnh đất nơi điệu dân vũ của người Thái đen Mường Lò, Yên Bái một di sản văn hóa phi vật thể đã góp mặt trong màn đại xòe lớn nhất vùng Tây Bắc trong buổi lễ xác lập kỷ lục Việt Nam. Đằng sau màn đại xòe là cả một câu chuyện dài của các nghệ nhân và hơn 2000 vũ công những con người đã chắp cánh cho điệu xòe làm nên màn đại xòe đêm nơi vùng cao Tây Bắc.
Trong văn hóa xòe Thái được nhắc đến bởi sáu điệu xòe cổ khởi nguồn cho 36 điệu xòe ngày nay. Điệu “khắm khen” tức điệu nắm tay nhau vòng tròn, biểu hiện cho tình đoàn kết các dân tộc anh em trong cộng đồng người Việt, điệu “khấm khăn mời lẩu” tức nâng khăn mời rượu tỏ lòng yêu quý và mến khách, điệu “phá xí” tức bỏ bốn, tượng trưng cho bốn phương trời đất, sự đoàn kết trao đổi, tình cảm của con người, điệu “đổn hôn” tức tiến, lùi và nhào ra phía trước, lùi về sau thể hiện việc dẫu trời đất có giông bão, sóng gió nhưng tình cảm con người với con người luôn gắn chặt bên nhau, điệu “nhôm khăn” tức tung khăn thể hiện niềm vui mùa lúa thắng lợi, xây nhà mới, sinh con thêm cháu, cưới xin… điệu “ỏm lọm tốp mư” vòng tròn cổ tay thể hiện sự vui mừng gặp gỡ, bịn rịn khi chia tay nhau sau mỗi cuộc xòe.
Ông Lò Văn Biến – Nhà văn nghiên cứu văn hóa xòe Thái
Bản Cang Nà – Phường Trung Tâm – Thị xã Nghĩa Lộ – Yên Bái.
“Đầu tiên cái dân tộc Thái của chúng ta mới có 6 điệu xòe thôi, thế nhưng mỗi 1 ngày nó càng phát triển lên thì cho đến bây giờ là 36 điệu xòe của dân tộc Thái Tây Bắc, nhưng dựa vào 6 điệu xòe cổ của dân tộc Thái ngày xưa các dân tộc khác cũng đều học xòe học múa cũng là từ 6 cái điệu xòe cổ của chúng ta ra. riêng dân tộc Thái cái múa xòe là cái văn hóa cộng đồng nhất của dân tộc Thái…”
Múa xòe thể hiện giấc mơ của người dân về cuộc sống thanh bình, ước muốn ấm no hạnh phúc. Sau những ngày lao động vất vả của đồng bào dân tộc vùng cao, đêm đêm dưới ánh trăng, bên đống lửa bập bùng tiếng Khèn bè, đàn tính vang lên như mời gọi bạn xòe đến quây quần cùng nắm tay lung linh trong đêm hội điệu xòe hoa.
Xòe còn là nơi con người gửi gắm tình yêu của đồng bào dân tộc. Khi tham gia vòng xòe trai gái được gần nhau, được lựa chọn bạn xòe, là nơi để thể hiện tình cảm riêng tư. Vòng xòe gắn kết tình cảm con người với nhau. Người múa xòe đứng thành vòng tròn nắm tay nhau, thường thì nam, nữ đan xen. Khi múa, nếu vòng đơn thì vòng xòe quay ngược chiều kim đồng hồ, nếu vòng xòe kép thì các vòng xòe quay ngược chiều nhau trông đẹp mắt. Những bước chân của nam thanh, nữ tú vòng xòe được hình thành và uyển chuyển như muốn rộng dài mãi.
Múa xòe Thái là một điệu múa tập thể vui nhộn, không phân biệt già trẻ, trai gái và đẳng cấp. Sự trẻ trung vui nhộn trong điệu xòe còn được tô điểm bởi các cô gái Thái vốn xinh đẹp khoác trên mình sắc màu thổ cẩm của dân tộc mình lại càng làm lên bức tranh vùng Tây Bắc đậm đầy màu sắc hơn. Vòng xòe có sức hút mãnh liệt mọi người đều có thể tham gia vào vòng xòe, quây quần bên đống lửa, vòng xòe không ngừng mở rộng.
Tay trong tay, mắt trong mắt, nắm tay nhau cùng quay, cùng xòe. Người Thái lại cùng nhau cảm nhận hơn và tin tưởng hơn bởi sự đoàn kết và gắn bó trong cộng đồng các dân tộc Việt Nam. Bên ngọn lửa xòe, hương vị ngọt ngào của rượu cần có rất nhiều ý nghĩa, vừa là để chúc nhau hạnh phúc, đủ đầy, vừa là để tăng thêm tình làng nghĩa xóm keo sơn. Có thể nói, từ những điệu xòe bên đống lửa bập bùng của đêm núi rừng, biết bao trai gái đã thành đôi thành lứa và sẽ nhớ mãi về một vòng xòe đầy kỷ niệm.
Các cô gái Thái có chiếc khăn Piêu quàng qua cổ, tô điểm cho bộ áo cóm váy đen càng thêm duyên dáng. Trong mỗi động tác, mỗi dáng đi dáng đứng, cách xếp đội hình đều là những cung bậc, sắc thái khác nhau mà điệu xòe mang theo. Tất cả đều diễn tả sinh động thực tế cuộc sống, thể hiện những ước mơ, khát vọng của người Thái Tây Bắc.
Tay trong tay, bắt trong bắt nắm tay nhau cùng khoe cùng xòe, người Thái cùng nhau cảm nhận hơn cùng nhau tin tưởng hơn bởi sự đoàn kết và gắn bó trong công đồng các dân tộc Việt Nam.
Bên ngọn lửa xòe hương vị ngọt ngào của rượu cần có rất nhiều ý nghĩa, vừa để chúc nhau hạnh phúc đủ đầy, vừa để tăng thêm tình làng nghĩa xóm keo sơn. Có thể nói, từ những điệu xòe bên đống lửa bập bùng núi rừng, biết bao trai gái thành đôi thành lứa và sẽ nhớ mãi một vòng xòe đầy kỷ niệm.
Trong văn hóa Thái từ xa xưa, đàn ông không biết thổi khèn là một bị đánh giá thấp, bởi tiếng khèn luôn luôn vang cao và bên cạnh khi người đàn ông đã trưởng thành, theo chân theo bóng trong cả lúc vui buồn. Thế nên với người Thái trong các làn điệu dân ca dân vũ thì người nhạc công luôn dành cho người đàn ông.
Trong vòng xòe là mọi người hồ hởi nắm tay nhau kết thành vòng tròn rồi tiến lên, lùi xuống, uyển chuyển nhẹ nhàng theo nhịp của trống chiêng và điệu khèn bè. Âm thanh của những nhạc cụ này là sự quyết định kết nối giữa người múa và điệu xòe hòa mình trong không gian cuộc sống cũng như văn hóa của người Thái.
PGS.TS Lâm Bá Nam – Trường ĐH Khoa học Xã hội & Nhân văn“
Trong múa xòe Thái thì nó có 1 hệ thống các nhạc cụ như là thanh la, cả trống nữa, cả khèn nữa,…và cái đó nó tạo nên 1 cái âm hưởng hùng tráng trong 1 không gian núi rừng …cho nên trong múa xòe ko thể ko nói đến âm nhạc, âm nhạc nó làm tăng thêm cái sôi nổi, cái rộn ràng, cái rộn rã của 1 cuộc xòe, và nó mang cái âm hưởng của cái hội hè trong cái đời sống của người Thái…”
Trong không gian xòe lẫn trong sắc màu xoay đảo của điệu dân vũ, hình ảnh cây khèn bè và người đàn ông Thái chính là phần chủ đạo quyết định cho vòng xòe quay đẹp và có hồn chính là ở đây.
Ông Lò Văn Biến – Nhà văn nghiên cứu văn hóa xòe Thái
Bản Cang Nà – Phường Trung Tâm – Thị xã Nghĩa Lộ – Yên Bái.
“Chúng ta thấy rằng cái khèn bè nó phục vụ cho cả cộng đồng dân tộc. ai nghe tiếng khèn nó cất lên, thì cũng muốn nhảy múa, cũng muốn nhún nhảy, cũng muốn cầm tay vào xòe, cho nên là chúng ta thấy là cái màn đại xòe của Tây Bắc của chúng ta đấy, thì có trên 2000 người, người ta đều xòe được, nhưng mà phải dùng cái khèn này làm chủ thể của cái nhạc cụ để múa xòe, đấy là cái khèn bè, chứ còn cái nhạc cụ khác ko thể làm chủ thể cho cái múa xòe cái đại xòe ở Tây Bắc của chúng ta được…”
Các thế hệ người đàn ông dân tộc Thái từ đời này qua đời khác đã truyền nhau cách thổi khèn bè. Tiếng khèn da diết và thanh tao bao nhiêu cũng chính là lòng nhiệt huyết nhưng đầy phong lưu lãng tử của đàn ông Thái. Họ là những người thổi bùng lên và lan truyền ngọn lửa xòe đến những miền xa trên vùng Tây Bắc. Dù cho cuộc sống hôm nay hiện đại và sự tác động của văn hóa đương đại đang gõ cửa tới từng nếp nhà sàn, thì những vũ điệu dân vũ này vẫn mãi được bảo lưu và gìn giữ vì bởi chính những con người này mới được coi là hồn cốt của dân tộc và đồng bào Thái.
Trong nếp nhà sàn khúc nhạc lại được tấu lên từ những cung đàn với âm thanh réo rắt của khèn bè bay cao bay xa qua các mái nhà để hòa nhập vào không gian vào vũ trụ. Nỗi niềm của những con người sẽ luôn là nhịp cầu kết nối truyền đi những âm hưởng để hòa vào vòng Đại xòe, để rồi chính họ là những con người trong vòng xòe hoa hòa vào không gian đoàn kết cộng đồng. Niềm tin đó đã được tiếp sức và lan tỏa cho hôm nay và mai sau.