CHÈ SUỐI GIÀNG LOẠI ĐẶC BIỆT

Không phải “trà vùng cao nguyên” trồng trên diện tích lớn, trưởng thành bởi phun thuốc bón phân mà là trà cổ thụ trăm năm sinh trưởng một cách tự nhiên trong rừng nhiệt đới nguyên sinh. Trà cổ thụ là trà thân cây lớn, khi hái trà, người ta cần phải trèo lên cao để hái.

"…Không phải khom lưng để hái “trà vùng cao nguyên

…mà là trèo lên trên cây để hái “trà cổ thụ trăm năm”

Chúng tôi đặt chân đến tất cả những dãy núi Trà Cổ Thụ, kết hợp với hàng nghìn người dân tộc H’Mông đang sinh sống và thu hoạch trong vùng trà, hàng trăm nghệ nhân và chuyên gia làm trà quyết định thành lập xưởng sản xuất trà cổ. Những búp trà của chúng tôi đều phải trải qua 10 tiêu chuẩn khắt khe của Tuyết Shan Cổ Thụ, từ việc chọn và phân loại búp trà theo tuổi cây trà, khai thác trà và đem vào trong xưởng trước khi nắng mặt trời lên, đến những bí kíp sử dụng nhiệt độ và chảo đồng để làm khô trà mà không để cánh trà bị vỡ.

Lịch sử cây trà ở Suối Giàng xuất hiện từ bao giờ cho đến nay vẫn chưa xác định được, nhưng từ những năm 1960, các nhà nghiên cứu về trà ở Việt Nam và thế giới đã xác định có khoảng 80.000 cây trà Shan Tuyết có tuổi đời trên 200 năm, nhiều cây lên tới 300 năm tuổi. Loại trà trên 100 năm thì nhiều vô kể. Diện tích rừng trà Suối Giàng bao phủ khoảng 293ha. Mặc dù Suối Giàng không phải là nơi duy nhất có những cây trà cổ thụ, nhưng xét về cả số lượng lẫn tuổi đời thì không đâu sánh được.

Ngày 16 tháng 2 năm 2016, quần thể 400 cây trà cổ thụ ở các thôn Giàng A, Giàng B, Pang Cán và Bản Mới của Suối Giàng đã được Hội Bảo vệ thiên nhiên và Môi trường Việt Nam công nhận là Cây di sản Việt Nam.

100 Tấn: Trà cổ thụ không có bao nhiêu nhưng chúng tôi đã cất trữ được hơn 100 tấn và mỗi năm bổ sung hàng chục tấn để thỏa mãn nhu cầu của thị trường!

 

Ở tỉnh Yên Bái, nhiều xã vùng cao đều có chè cổ thụ như: Sùng Đô, Suối Quyền, Nậm Lành, Nậm Mười... (huyện Văn Chấn), Phình Hồ, Xà Hồ... (huyện Trạm Tấu). Nhưng chỉ ở Suối Giàng của huyện Văn Chấn là shan tuyết cổ thụ ngon hơn cả. Cây chè shan tuyết hợp với khí hậu, đất đai và nguồn nước ở đây nên xanh tốt, đồng bào Mông không bao giờ phải bón phân hay phun thuốc trừ sâu. Bởi vậy chè cổ thụ rất được thị trường ưa chuộng, vì ngoài chất lượng tuyệt hảo thì chè Shan còn là chè sạch tuyệt đối.Rừng trà cổ thụ ở Suối Giàng có hàng vạn cây, theo các nhà nghiên cứu, có cây có tuổi thọ trên 300 năm, cao gần chục mét, tán xoè rộng hàng chục mét vuông.

Vòng quanh các vách đá kỳ thú, các trảng rừng nguyên sinh, 12 cây số đường mới mở sẽ đưa du khách đến trung tâm Suối Giàng. Ngước mắt lên nhìn sườn núi, nền lá chè xanh ngắt được “chấm” thêm những điểm mầu tươi rói từ trang phục của những cô gái, chàng trai Mông trong sương mờ giăng giăng càng thêm độ huyền ảo mà sinh động của vườn chè cổ thụ. Du khách đến đây không chỉ được phiêu du dưới tán rừng nguyên sinh với phong cảnh kỳ thú mà còn có thể cùng hái chè, sao chè rồi uống chè với những cô gái Mông mến khách. Tự mình trèo lên những cây chè cổ thụ hái những búp chè xanh non, tự pha và nếm hương vị tươi của loại chè shan có một không hai, du khách không chỉ được thưởng thức một loại đồ uống độc đáo, mà còn được hòa vào không gian văn hóa, lối sống của bản Mông còn tinh khiết, hoang sơ. Giữa không gian Suối Giàng bốn mùa bồng bềnh mây trắng có tiếng khèn, tiếng sáo, tiếng đàn môi cùng lời hát trao tình của các chàng trai, cô gái Mông.

Shan tuyết Suối Giàng xưa nay được xếp hàng “đầu bảng” các loại chè. Mọi người vẫn bảo đây là loại chè “năm cực”. “Cực khổ” - khi trồng và thu hái; “cực sạch” - vì những điều kiện khí hậu, môi trường và cả công chăm giữ của người trồng; “cực hiếm” - vì sản lượng ít (đến nay, dù đã tăng thêm diện tích trồng nhưng mỗi năm nhiều lắm cũng chỉ mới thu hái được chừng 200 tấn chè búp); “cực ngon” - với đủ các phẩm chất đỉnh cao mà mỗi chén trà phải có như hương thơm, vị đậm, nước xanh. Và vì cả bốn “cực” trên nên đương nhiên, có thêm “cực đắt”. Vì “cực hiếm” và “cực đắt” nên có người còn nghĩ ra thêm “hai không” cho chè Suối Giàng: Người mua (thường) “không uống” (mà chỉ để biếu) và người uống (nhiều khi) “không (phải) mua” (!).

Chẳng ai biết chính xác từ khi nào, cây chè đã đến, bén rễ, trưởng thành rồi trở thành cổ thụ trên sườn núi cao Suối Giàng. Cây tuổi ít cũng trên trăm năm, cây nhiều tuổi tới hơn ba trăm năm. Búp non vẫn lên xanh trên những thân chè xù xì trắng mốc, bám chắc rễ trên sườn núi cheo leo, làm nên cảnh sắc vườn chè cổ thụ độc đáo không thể quên.

Chè được hái, được sao bằng kinh nghiệm và bàn tay khéo léo của người Mông. Búp chè shan mầu trắng xám, bọc một lớp phấn trắng mờ như tuyết nên được gọi là chè shan tuyết. Để hái được những búp chè non nhiều khi phải trèo lên cành cao của cây chè cổ thụ. Mùa đông ở Suối Giàng thường chẳng thấy mặt trời. Còn buổi sáng mùa hè, búp chè ngậm sương, hái vẫn lạnh buốt tay. Chè hái về rồi vẫn phải chọn kỹ lại những búp chè không bị sâu, không quá già, sau đó mới sao trong chảo gang. Củi dùng sao chè phải thật khô, cháy đượm. Lửa sao chè phải giữ liu riu thật đều nhưng vẫn phải luôn hơ tay trần trên chảo để biết “cữ” nóng của chè. Sao rồi phải vò chè bằng tay thật khéo sao cho những búp chè săn lại bằng hạt đỗ, phủ phấn tuyết trắng, cuộn hương tinh khiết thanh cao của mây gió núi ngàn vào trong.

Sao chè shan tuyết là bí quyết của người Mông ở Suối Giàng chẳng dễ gì mà học được. Vào vụ hái chè, cả bản Mông Suối Giàng thơm ngào ngạt. Vị chè chan chát, đặc quánh tưởng như có thể xắt ra mà nếm trên đầu lưỡi, quyến rũ lan tỏa trong không gian, nồng nàn đến mức có cảm giác chẳng uống mà cũng thấy say say.

Để pha trà shan tuyết, phải dùng nước nguồn trên núi chảy về thì chén trà mới có hương vị đậm đà và mầu sắc tươi hơn. Nước đã sôi già, tráng qua một lượt để cánh chè giãn ra, loại bỏ chút bụi còn vương lại. Chế nước sôi đầy ấm đến mức bọt trào ra ngoài rồi mới đậy nắp chờ vài phút. Ấm pha trà chọn loại sứ nung già lửa sẽ có hương thơm đúng vị. Trong mây núi Suối Giàng, nhấp chén trà sóng sánh như mật ong, dư vị ngọt đượm tan lâu, cảm giác lâng lâng khó tả làm cho con người như tan chảy trong cảnh sắc núi rừng thiên nhiên.

Người Mông ở Suối Giàng quý cây chè của mình lắm. Ở đây, trong lễ cúng “ma nhà” (mỗi năm, mỗi nhà người Mông chỉ cúng “ma nhà” một lần), cùng với con gà trống mà người Mông thờ cúng thiêng liêng, luôn có cành chè mới hái trên sườn núi và ấm chè do đích thân người chủ gia đình mới pha. Cùng với lời khấn cầu về sức khỏe và sự tiến bộ cho mỗi người trong nhà, là lời khấn cầu cho cây chè của mình luôn xanh tốt và cho nhiều búp non. Nguyện ước về tương lai giản dị đó cũng giống như nguyện ước của đồng bào ở các thôn, bản dân tộc khác về sự ấm no, an bình sẽ đi cùng với những gì cha ông đã trao truyền lại.

Quá trình phát triển của mỗi dân tộc luôn hòa đồng và cùng thúc đẩy (lẫn nhau) sự phát triển của các dân tộc khác để cả đất nước cùng đi lên. Đó cũng là định hướng chung cho sự phát triển bền vững mà không đánh mất bản sắc văn hóa. Mỗi người dân cũng dần ý thức được những gì cần giữ như vốn quý của mình. Họ đã dần hiểu và bảo nhau cùng hiểu rằng: Những nét đặc sắc văn hóa cũng chính là “vốn” để phát triển tương lai của mình. Anh Vàng A Hồ - trưởng thôn Pang Cáng, xã Suối Giàng - nói với chúng tôi: “Nếu bón phân hóa học cho chè thì được sản lượng tăng ngay nhưng búp chè sao sẽ bị mất tuyết, không bán được giá. Chúng tôi luôn nhắc nhau và đã ra quy định là không được dùng phân hóa học...”.

Một vài hình ảnh về cây trà và các cô sơn nữ hái trà cổ thụ suối giàng:

Nguồn: chè duy thịnh